"अग्नि पर्व" एकपटक पढौँ ल!

भारतिय साहित्यकार हिमांसु जोशीको बिख्यात उपन्यास "कगार की आग" को भागीरथी श्रेष्ठद्धारा नेपालीमा अनुवादित उपन्यास "अग्नि पर्व" पढ्दै गर्दा एक ठाउँमा पुगेपछि किताव सिताब फालेर रुन मन लाग्यो । सँधै जसो देखे/भोगेको जस्तो लाग्ने यो उपन्यासका घटना र पात्रहरु हाम्रै गाउँ/ठाउँका हुन् कि जस्तो लाग्यो । उपन्यासको कुनै कुनामा लेखिएको थियो "अनि भाउजु, दाजुलाई कुनै राम्रो डाक्टरकहाँ लगेर नजँचाएको त?" पल्टनबाट फर्केको देबरले भाउजु गोमतीलाई अचानक दाजु मानसिक रोगी भई बेसुरे भएको देखेपछि खिन्न हुँदै सोध्छ । प्रत्युत्तरमा गोमती उत्तर दिन्छे "किन नजँचाउनु नी! अस्ती नै पशु डाक्टरकहाँ लगेर देखाएको केही बिसेक भएन ।" छक्क परेर सम्झाउँदै देवरचाहि भन्छ "लौ भाउजु, पशु डाक्टरले त जनावर बिरामी भएको पो जाँच्छ त मान्छे कहाँ जाँच्छ ?" खुइय गरेर भावुक हँदै गोमती उत्तर दिन्छे "हामी मान्छे नै कहाँ हौ र देवर बाबु! हामी त जनावर हौ ।" एउटी दलीत महिला समाज र परिवारसँग जुध्दै आफ्नो विवेकहिन, बेसुरे र निरिह पति र निर्दोष छोराको रेखदेख गर्छे । आफ्नै भनेकाहरुबाट पिल्सएर, लुटिएर दुनिया चहार्छे पति र छोराको मुक्तिका लागि । जता पनि ठककर सिवाय केहि पाउँदिन। अन्तमा जव उसको निरिह पति जो जिउँदो लास भएर बाँचिरहेको थियो, मारिएको पाउँछे अनि सायद बिद्रोहको अठोटका साथ त्यो गाउँ छोड्छे, त्यो ठाउँ छोड्छे मर्न आँटेको छोरो लिएर । कसैलाई थाहा छैन गोमती कहाँ गई ? कुन्नु अहिले कहाँ छ ? हिजो राती गाउँलेहरुले देखेका थिए रे एउटी जगल्टा फिजाएको आईमाईको आकृति एउटा सानो बच्चाजस्तो लाग्ने आकृति एक हातमा र अर्को हातमा राको लिएर जंगलबाट गाउँतर्फ आउँदै थियो सायद त्यो नरकमय गाउँ जलाउन । गाउँलेहरुले गोमती र कुन्नुको भुत आयो भनेर ढोका थुनथान गरेर बसेछन् । तर मलाई नेपालमा पनि पाइला पाइलामा गोमती र कुन्नुहरु छन् झै लाग्छ कता कता । यो उपन्यास भारतको उत्तर प्रदेशमा घटेको यथार्थ कथा थियो तर अब बिकासोन्मुख देशका मानिसहरुको साझा कथा भएको छ । एकपटक पढौँ ल!

प्रेश स्वतन्त्रता ? कि सुचनाको हक ??

नेपालमा प्रेश स्वतन्त्रताको शुनिश्चितता भएन, राज्य तथा गैर्ह राज्य पक्षले प्रेश जगतमाथि अनुचित नियन्त्रण र दुव्र्यबहार जारी राखेका छन् आदि आदि भन्दै बारम्बार आपत्ति तथा खेद प्रकट गरेको कुरा हामी सुनिरहन्छौँ । मलाई स्पष्ट नभएको कुरा के हो भने प्रेश स्वतन्त्रता के के लाई भन्ने प्रायसः पत्रकारहरु देखेको/भोगेको कुरा लेख्न नपाएको गुनासो गर्छन् । कुरा सही हो किनकि यदि राम्रा/नराम्रा पक्षहरुलाई बाहिर ल्याइएन भने सुचना तथा साचारको उन्नती हुन सक्तैन । त्यसैले सत्य/तथ्य समाचार लेख्न पाउनुपर्छ । के दुव्र्यबहार सहेका सबै पत्रकारहरु यहि सत्य/तथ्य समाचार लेखेका कारण नै त्यसरी पीडित हुनु परेको हो त ? बाहिर कुरा जे आए पनि यथार्थ के हो भने निक्कै कम पत्रकारहरु मात्र राजनीतिबाट तटस्थ रहन सक्छन् । अझ प्राय पत्रिकाहरु प्रत्यक्ष/परोक्ष रुपमा कुनै दल बिशेषबाट निर्देशित हुन्छन् वा उनीहरुको प्रत्यक्ष झुकाव दल बिशेषतिर रहन्छ । अनि उनीहरुले सम्प्रेषण गर्ने खबर पनि कतै न कतैतिर झुकाव भएको हुन्छ । अब यहाँनिर कसलाई कारबाहि गर्ने कसलाई नगर्ने कारबाही नगर्ने हो भने तटस्थ र सत्य/तथ्य खबर सम्प्रेषण हुँदैन र कारबाही गर्ने हो भने कसले गर्ने कुन आधारमा गर्ने यहाँ प्रेश स्वतन्त्रताको वकालत गर्न ठुल्ठुला आवाज उठाइन्छ तर जनताको सुचनाको हकका बारेमा भने बिरलै सुनिने गरिन्छ । प्रेशमा काम गर्नेहरु नेपालमा कति होलान् ? ५० हजार ? अनि सुचनाको हक पाउनेहरु नि कति छन् साँढे दुई करोड । अब सोचौँ ५० हजारको हकका लागि साँढे दुई करोडको सुचनाको हक खोस्न मिल्छ ? मैले प्रेशमाथि नियन्त्रण हुनुपर्छ भनेको होईन तर प्रेशले सुचनाको हक मिच्न नसक्ने वातावरण बनाइनुपर्छ । नपत्याए कान्तिपुर र जनदिशा पढ्नेहोस् माओवादी र गैर्ह माओवादीको आन्द्राभुँडी थाहा हुन्छ । नत्र एउटै खबर भिन्न मेडियाबाट किन भिन्न रुपमा आउँछ ? किनकि खबर/सुचना सम्प्रेषण गर्दा व्यालेन्समा रहेर काम नगर्ने तथा घटनाको कुनै भागलाई लुकाउने/गलत व्याख्या गर्ने आदिका कारण हामीले सही सुचना पाउँदैनौँ । मेडियाको काम देखेको कुरा लेख्ने हो । मानौँ दुई पक्षबिच झडप भयो भने खबर सम्प्रेषण गर्दा कसले कसलाई पिट्यो ? कसले कस्तो प्रतिकि्रया जनायो ? आक्रमण/प्रत्याक्रमण के कसरी भए ? घटना अघि र पछिको वातावरण कस्तो थियो ? आदि सही रुपमा सम्प्रेषण गर्नुपर्दछ । कसको गल्ती ? को सही? को गलत ? कसलाई न्याय भयो ? कसलाई अन्याय ?आदि खुट्याउने काम पत्रकारको होइन । यो अधिकार त सुचना पाउने जनताको हो अनि न्यायलयको । तर हामीकहाँ फलानोको अर्थतन्त्र यस्तो भनेर पत्रकारितामा स्नातक उत्तीर्णहरुले पत्रिकाको फ्रन्ट पेजमा बिश्लेषणत्मक लेख लेख्छन अनि हामी त्यसैलाई बिश्वास गर्छौ । बिश्वम्भर प्याकुरेल जस्तालाई हम्मे हम्मे पर्ने आर्थिक बिश्लेषण हाम्रा दुई हप्ता पत्रकारिताको तालिम लिएकाहरुले गर्न थालेपछि जनताले सही सुचना पाउलान् त ? यथार्थ के हो भने पत्रकारिताको नाममा यहाँ राजनैतिक गुलामीको काम भएको छ र पत्रकारमाथिको दुव्र्यबहार पनि राजनैतिक द्धन्दको एक रुप हो । यो एकदमै नराम्रो प्रवृत्ति हो तर के गर्ने यो प्रवृति झन बढ्दो छ । स्वभाविक रुपमा मेडिया राज्य पक्षतिर झुकाव भएको हुन्छ तर जव राज्यमा आमुल रुपमा राजनैतिक परिवर्तन हुन्छ पे्रशमा द्धन्द पनि स्वभाविक रुपमा बढ्छ र नेपालमा पनि अहिले त्यहि भएको छ । प्रेश जगत स्वतन्त्र हुनुपर्छ तर जनताको सुचनाको हकको अवमुल्यन भने हुनु हुदैन । त्यसैले कहिले काहि त सुचनाको हकका बारेमा पनि बोल्ने/लेख्ने कि ?

खाडीमा नेपाली लुसाङहरुका क्रन्दन, जिम्मेवार को?

ओमानको सललहमा सात बर्षदेखि घरेलु बन्दीको अबस्थामा रहेकी रसुवाकी लुसाङ तामाङको बारेमा थाहा पाउँदा ज्यादै दुःख लाग्यो । वास्तवमै अदक्ष कामदारलाई बैदेशिक रोजगारीका लागि पठाउँदा यस्ता गडवडी हुने नै गर्छन् । करिब एक बर्षअघि धुन्चेमा रसुवाका महिलाहरुको स्थिति चेलीबेटी बेचबिखन लगायतका महिलाका सवालहरुको पहिचान र त्यसका समाधानका लागि सरकारी तथा गैर्ह सरकारी निकायहरुको समिक्षात्मक गोष्ठीमा मैले यस्तै खालको समस्या पनि देखाएको थिएँ जसलाई महिला अधिकारकर्मीहरुले अस्वीकार गरे । मेरो प्रस्ताव थियो कि सरकारी तथा गैर्ह सरकारी पक्ष मिलेर रोजगारमा जान चाहानेहरुलाई भाषा र शिप तालिम प्रदान गर्ने ता कि सम्बन्धित ठाउँमा गएर धेरै दुःख नपाउन । सहायक प्र.जि.अ. ले पनि सबैको त्यस्तै शोच हो र यो उपाय प्रभावकारी भएमा तालिम प्राप्त महिलालाई मात्र बैदेशिक रोजगारीमा जान राहदानी प्रदान गर्न सकिने कुरा गर्नुभएको थियो । तर कुरा कुरामै सीमित भयो । मेडियामा खाडीमा रहेका घरेलु महिला कामदारमाथि हुने शोषणका घटनाहरुका बारेमा मैले अनुमान गरेभन्दा ज्यादै कम सुनेको छु । तर लुकेर रहेका वा मेडिया सामु नआएका यस्ता शोषणका कथा व्यथाहरु धेरै नेपाली महिलाका हुन सक्दछन् । अत्यन्त नीरिह र लाचार नेपाली कुटनीतिक नियोगहरुबाट खासै सहयोगको आशा नराखे पनि हुन्छ । तर रोजगारमा जानुभन्दा अघिनै जाने ठाउँ काम भाषा त्यहाँको कानुन आदिका बारेमा केहि ज्ञान दिन सकेमा घरेलु महिला कामदारहरुमाथि हुने शोषणको जोखिम अवश्य न्युनीकरण गर्न सकिन्छ । धेरै चेलीबेटी बेचबिखन हुने गरेको रसुवामा पछिल्लो समयमा आएर बैदेशिक रोजगारप्रतिको महिलाहरुको क्रेज एकाएक आकासिएको छ । नेपाली समेत राम्रोसँग बोल्न नआउने शैक्षिक योग्यता अत्यन्त न्युन भएका वा नभएका खेती किसानी बाहेक कुनै शिप नजान्ने किशोरीहरु बैदेसिक रोजगारमा जाने गरेका छन् । खाडी मुलुकहरुमा बढ्दो घरेलु कामदारको माग पुर्ती गर्न जाने यस्ता अदक्ष महिला कामदारहरु यौन शोषण तथा घरेलु िहंसाका शिकार हुने खतरा ज्यादा छ फेरी खाडीमा मूस्लीमहरुको महिला अधिकारप्रतिको धारणा र प्रतिवद्धता नकारात्मक रहेको पाईन्छ । म्यानपावर कम्पनीहरुले पनि आफुले पठाएका कामदारहरुको बारेमा समय समयमा जानकारी लिनु जरुरी छ साथै गलत तथा गैर्ह कानुनी ढंगले कामदारहरु पठाउन बन्द गर्नुपर्दछ । त्यसैले राज्यले गैर्हसरकारी क्षेत्रसँगको साझेदारीमा महिलाहरुलाई बैदेशिक रोजगारमा जान निरुत्साहित पनि नगर्न र उनीहरुमाथि हुने सम्भावित दुव्र्यवहार र शोषणका खतरालाई न्युनीकरण गर्न निशुल्क वा अत्यन्त कम शुल्कमा तालिमका साथै अन्य आवस्यक क्षमता विकासका कार्यक्रमहरु ल्याउनु आवस्यक छ । ता की आइन्दा फेरी अर्की लुसाङहरुले त्यस्तो सास्ती खेप्नु नपरोस् ।

खोस्टाभित्रको बिरालो म्याऊँ गर्छ !

निरन्तर अवरोधपछिको व्यबस्थापिकाको हकमा बसेको संविधानसभाको बैठकमा तमलोपाका नेता महन्थ ठाकुरले औँलो ठड्याएर हिन्दीमा भाषण गरिरहँदा एउटा भारतिय टेलिभिजनले नेपालको नक्सा भारतमा गाभेर समाचार सम्प्रेषण गरेको दृष्य नेपाली च्यानल मार्फत देखिइरहेको थियो । त्यतिखेर मैले नेपाली राष्ट्रियता र अखण्डता संकटमा छ भन्ने प्रष्ट बुझेँ । सायद म जस्ता लाखौँ यो देशलाई माया गर्नेहरु पनि त्यो दृष्य र खबरले झस्के होलान् र उनीहरुको बुझाई पनि मेरो जस्तै थियो होला । सरकार यसप्रति मौन छ अनि आफुलाई सर्वहारा नेपालीको मुक्तिदाता भन्न रुचाउने माओवादीको समेत आपत्ति रहेको देखिएन जुन जोगी आए पनि कानै चिरेका भनेझैँ । तराईको स्वायत्तता विवादले तराईका क्षेत्रिय दल र ठुला राष्ट्रिय दलहरु बिचको दुरी बढ्दैछ । बहुमत जनता एक तराई एक प्रदेश हुनुहुदैन भन्छन् तर तराईका दलहरु मान्न तयार छैनन् । ठाकुरजीले हिन्दीमा भाषण गरिरहँदा मैले उहाँभित्र तराई मुक्तिका नेता पाउन सकिन । हिन्दी बाहेक दशगजावारी बोलिने कुनै पनि भाषा जस्तैः मैथली अवधी आदि प्रयोग गरेको भए सायद त्यो मेरो लागि प्रसंसनिय हुनेथियो । फेरी हिन्दी बोल्दैमा तराईको मुक्ति पनि हुने होईन । ठाकुरजी नेपाली राजनीतिमा लगभग एकछत्र शासन गरेको पार्टी नेपाली काँग्रेसका बरिष्ठ एवं प्रभावशाली पुर्व नेता हुनुहुन्छ । मलाई चित्त नबुझेको कुरा के हो भने जव उहाँ काँग्रेसमा हुनुहुन्थ्यो उहाँले तराईमा कुनै समस्या देख्नुभएन त्यतिखेर सबै ठिकै थियो । अनि एकाएक केही दिनभित्रै नयाँ क्षेत्रिय पार्टी नखोली नहुने कस्तो खालको प्रलय एकाएक तराईमा उहाँले देख्नुभयो ? सदियौँदेखि पीडित तराईबासीहरु भन्दै लोकपि्रय हुनुभयो तर उनीहरुमाथि बर्षौँदेखि शासन गर्ने उहाँहरु नै हुनुहुन्थ्यो फेरी अहिले उहाँहरु नै मुक्तिदाता बन्ने ढोँग रच्ने ? एउटा डाँडोमाथिकाहरु बसाई सरेर तराई गएकाहरुलाई चाहि हामीहरुलाई मिच्न आएका, तिमीहरु पराई भनी हेलाको दृष्टिले हेर्ने अनि सयौँ कोश तलतिर अर्को देशबाट आएका चाहि भाई भाई ? यो कस्तो न्याय हो ? तराईका मित्रहरु! भारत दशगजा भत्काएर हामीलाई सिक्कीम बनाउन खाज्दैछ जुन नेहरुको पालादेखिकै भारतिय सुरक्षा सुत्र हो जस अनुसार सिक्कीम भुटान र नेपाललाई भारतमा गाभ्नुपर्दछ हिमालयलाई प्राकृतिक सिमा बनाएर । उनीहरुले अब नेपाल मात्र बाँकी राखेका छन् । अहिलेको तराईवादी दलहरुको मागले त्यसैलाई कार्यान्वयन गर्न सहयोग पुर्याउनेछ । तराईबासी नेपालीलाई राष्ट्रिय बिकासको मुल प्रबाहमा ल्याउन र समग्र तराईको मुक्तिको लागि एक तराई एक प्रदेश उत्तम बिकल्प होइन । होसियार! उनीहरु भित्र खोस्टोभित्र बसेको बिरालो हुनसक्छ बाहिरबाट हेर्दा नदेखिए पनि त्यसले म्याऊँ गरिछाड्छ । यी त्यहि बिरालाहरु हुनसक्छन् जसले रुप बदलेर मुसा खान्छ आखिर बिरालो कालो होस् या सेतो खोस्टोभित्रबाट निस्केर ।

यीनीहरुका दिन कहिले आउने हुन् ?

खस्कदो निर्यात

नेपालले निर्यात गर्ने बस्तुहरुमध्ये अब यहि मात्र बचेको छ । पश्मिनामा र तयारी पोशाकमा हामी धेरै पछि परिसक्यौ अब ह्यान्डीक्राफ्ट उद्योग मात्र बचेको छ ।